Yeryüzünün herhangi bir bölgesinde belli koşullara bağlı olarak kendiliğinden yetişen bitkilerin oluşturduğu sistem bitki örtüsü adını alıyor. Bitki örtüsünü nelerin etkilediği, iklim tipleri ve Türkiye’nin bitki örtüsü gibi bu konuda merak edilen birçok detayı sizin için hazırladık.
Bitki örtüsünü neler etkiler?
Bitki örtüsünün çeşitliliğini iklim etkisi, yer şekilleri, toprak örtüsü tipi ve canlıların etkisi yani beşeri faktörler gibi nedenler etkiler. Buna bağlı olarak da güneş ışığı, su ve besin maddesi miktarı gibi faktörlere göre yeryüzünün her noktasındaki bitki örtüsü farklılık gösterecektir. Örneğin sıcaklığın çok yüksek ve suyun az olduğu yerlerde iğne yapraklı, suyu depolayan bitkiler olurken; yoğun yağış alan yerlerde ise genellikle geniş yapraklı bitkiler bulunur.
Haydi, bitki örtüsünü etkileyen faktörleri ayrıntılı bir şekilde inceleyelim. Bitki örtüsünün çeşitliliğini etkileyen en önemli faktörün iklim olduğunu söyleyebiliriz. Her bitki kendine has özelliklere göre farklı sıcaklık koşullarında yetiştiği için sıcaklık farkları bitki çeşitliliğini artırmıştır. Buna bağlı olarak ekvatora yakın yerlerde geniş yapraklı, kutuplara yakın yerlerde ise iğne yapraklı bitkiler olur.
Bitki örtüsünü etkileyen bir diğer etken de toprak çeşididir. Verimli bir toprakta zengin, verimsiz bir toprakta ise cılız bir bitki örtüsü olur. Aynı şekilde toprağın killi, kireçli ya da kumlu oluşu da bitki çeşitliliğini etkiler.
Bölgedeki yer şekilleri de bitki örtüsünün çeşitliliğini etkiler. Örneğin her 200 metrede sıcaklığın 1 derece düştüğünü göz önüne alacak olursak bir dağın eteğinden zirvesine kadar bitki örtüsünün çeşitlendiğini görürüz.
Beşeri faktör olarak adlandırılan insan etkisi de bitki örtüsünün şekillenmesinde etkendir. Tarım, sanayileşme, yerleşim ve yakacak ihtiyaçları ile yaşam alanı seçilen bölgedeki bitki örtüsü şekillenir.
İklim tipleri ve bitki örtüsü
İklim ve bitki örtüsü arasında sıkı bir ilişki olduğunu söylemiştik. Dolayısıyla aynı iklim kuşağında olan yerlerin bitki örtüleri de birbirinin aynısı olacaktır. Örneğin Akdeniz iklim kuşağında bulunan Şili, Güney Afrika, Avustralya, İtalya, Türkiye ve Amerika Birleşik Devletleri’nde zeytin ve keçi boynuzu ağaçları ile karşılaşılır. Şunu da eklemek gerekir ki bitki örtülerinin yeryüzünde aralıksız kuşaklar oluşturmazlar. Bu noktada yer şekillerinin farklılığının etkisi büyüktür. Fakat genel olarak ekvatordan kutuplara doğru ağaç yaprakları genişten iğne yapraklılara doğru değişir.
Bitki örtüsü çeşitleri nelerdir?
Ekvatordan kutuplara kadar çeşitli iklim kuşakları bulunur, gelin bunları birlikte inceleyelim.
Akdeniz: Akdeniz iklimi, yazları sıcak ve kurak, kışları ılık ve nemli bir karaktere sahiptir. Bu iklim kuşağında yaşayan hayvan ve bitkiler bu şartlara uyum sağlamıştır. Genellikle gövdelerinde su tutan bitkiler yaşarlar.
Tundra: Aynı zamanda kutup altı iklimi olarak da adlandırılan tundra, kendi karakteristik özelliklerine göre tundra bitki örtüsünü de oluşturur. Kuzey yarım kürede görülen tundralar yılın büyük bir bölümünde karla kaplıdır, kuru ve soğuktur. Düşük nem ve fakir besin maddeleri nedeniyle tundralar yosun ve otlardan oluşan bir bitki örtüsüdür.
Savan: Tropikal topraklardan oluşan savanlarda bitki örtüsünü çalılar ve tekil ağaçlar oluşturur. Yıl boyunca ılıman bir iklime sahiplerdir ve fil ve zebra gibi otçullar için uygun koşullara sahiptir.
Tropik: Diğer bitli örtülerine göre en çok hayvan ve bitki çeşidini barındıran tropikal yağmur ormanları, sürekli olarak hem yüksek sıcaklık hem de yüksek yağış miktarına sahipler. Ekvatora yakın oluşu nedeniyle de yoğun güneş ışığına sahiptir dolayısıyla da nem ve yoğun bitki örtüsü sayesinde bitkiler için su ve besin döngüsü olanağı sağlıyor.
Çöl: Çöllerdeki yıllık yağış oranı 25 cm’den az olduğu için çöller oldukça kurak ve bitki yaşamına uygun koşullara sahip değil. Gün içinde 50 dereceye varan sıcaklıklar geceleri ise -50 dereceye kadar inebiliyor. Bu nedenle bu bölgelerde biyoçeşitlilik oranı az.
Ilıman otlaklar: Bu bitki örtüsü Afrika’nın kurak otları bozkırlar, Güney Amerika’nın pampaları, Avrasya’nın stepleri ve Kuzey Amerika’nın çayırları oluşturur. Bu bitki örtüsü otlayan hayvanlar için uygun ve besin zengini topraklara sahiptir.
Türkiye’nin bitki örtüsü
Ülkemiz bitki örtüsü çeşitliliği konusunda oldukça zengin bir ülkedir. Bitki türlerinin çeşitlilik göstermesinin nedeni ise iklim, toprak yapısı, yer şekiller ve beşeri faktörleridir.
Orman bitki örtüsü: Ormanların geniş yapraklı ve iğne yapraklı olarak ikiye ayrıldığını söyleyebiliriz. Hatta bazı ormanlarda her iki yaprak çeşidinin bulunur. Türkiye’de ormanların çoğunluğu kıyı bölgelerinde bulunur ve İç Anadolu’ya doğru ormanlar seyrekleşir.
Maki bitki örtüsü: Sert yapraklı oluşunun yanı sıra kuraklığa dayanıklı olan bodur ağaç ve çalılardan oluşan maki ile Akdeniz ikliminin görüldüğü yerlerde karşılaşılır. Bu durumda maki ile Ege, Akdeniz ve Güney Marmara’da karşılaştığımızı söyleyebiliriz.
Bozkır bitki örtüsü: Bu bitki örtüsü çoğunlukla yarı kurak ve kurak bölgelerde görülür. İlkbahar yağmurları ile sert çayırlar yeşerir, otlak ve çalılıklara dönüşür. Türkiye’de bu bitki örtüsü İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde görülür.
Yüksek dağ çayırları bitki örtüsü: Doğu Anadolu’nun yüksek dağları ile platolarda görülür.
